Hergebruikt hout: Romeinse dakpannen van de sloop?

Op Eigen Houtje – Een houtvondst in de schijnwerpers, Aflevering 3

Dakpannen werden niet altijd en overal uit klei of leisteen vervaardigd. Het is ook mogelijk om ze te maken van gekloofde of gezaagde houten plankjes. Vandaag de dag liggen er nog dakspanen van eiken, kastanje, lariks of ceder op daken in bergachtige streken, de Balkanlanden, Mont Saint Michel, Normandië, Noord Amerika, Florida, Canada en de poolstreken. De Romeinen hebben dakspanen lange tijd gebruikt naast de terracotta dakpannen, ook al was de houten dakbedekking brandgevaarlijker. Ze noemden ze scandulas, waarvan ons woord ‘singel’ is afgeleid, evenals het Engelse shingle en het Duitse Schindel.

Ophangsysteem voor dakspanen met houten pennen.

Het maken van houten dakspanen is een specialistisch karwei, waarvoor je handig moet zijn en het juiste gereedschap moet hebben. En goed hout natuurlijk. Een fijnringige kwaliteit is het beste; dat splijt het makkelijkst. Het Romeinse leger dat de rijksgrens of limes bewaakte en daartoe vele forten en kampen heeft gebouwd, had een goed georganiseerde aanvoer van bouwmaterialen waaronder hout uit o.a. Zuid-Duitsland. Daarnaast beschikte het leger waarschijnlijk over eigen vakmensen voor het bewerken van hout.

Dak met houten singels.

Dat de houten scandulas ook buiten het leger een gewaardeerd goed waren, blijkt uit de vondst in 2018 van 29 eiken dakspanen onderin een inheems-Romeinse waterput te Houten. De spijkergaatjes die werden waargenomen in een aantal exemplaren, maken duidelijk dat ze al eens waren gebruikt. Mogelijk komen ze van een inheems-Romeinse woonstalboerderij die in de jaren ’80 daar vlakbij is gevonden en die aan twee zijden een zogenaamde porticus of overkapte galerij had. Dat het gebouw een porticus had, geeft aan dat deze waarschijnlijk toebehoorde aan een afgezwaaide militair, die graag iets van de sfeer van de legerbarakken wilde behouden (we weten dat deze ook vaak een porticus hadden). Het interessante is dat de houten gebouwen van het nabijgelegen Romeinse fort Fectio (Vechten) op een gegeven moment zijn vervangen door steen. Dit is het moment waarop de bewoners van de nederzetting in Houten misschien een lading tweedehands dakspanen hebben kunnen kopen om te gebruiken voor hun verder traditionele boerderij. Een dak met eikenhouten spanen kan bij goed onderhoud wel 50 jaar meegaan. Dat betekent ook dat als een gebouw eerder werd afgebroken, de dakspanen en andere eiken constructie-elementen waarschijnlijk nog goed genoeg waren voor hergebruik in een andere structuur.

Zuinige jongens, die Romeinen?

A27/A12, Ring Utrecht bij Houten: eiken dakspanen, met een rond pengat aan de bovenkant en spijkergaatjes bij de punt.

Houten-Doornkade: plattegrond van woonstalboerderij met porticus (de rode lijn geeft aan waar de overkapping zat)

Lees ook Aflevering 2 van de serie Op Eigen Houtje, over een Romeins bed in den vreemde!